Esperio: Tình trạng thiếu nhiên liệu có khả năng tiếp diễn ở Việt Nam sau khi EU áp lệnh cấm vận đối với dầu thô của Nga

Lê Ngọc Ánh, Trưởng phòng phân tích Esperio
Thông tin chi tiết hơn có sẵn trên Trang Web Của Nhà môi Giới Esperio

Liên minh châu Âu (EU) cuối cùng cũng đã cấm nhập khẩu dầu của Nga kể từ ngày 5 tháng 12 năm 2022. Chính vì vậy, Nga đã bắt đầu chuyển hướng sản xuất 1,1 triệu thùng dầu mỗi ngày sau khi lệnh cấm được ban ra. Châu Âu đã liên tục giảm nhập khẩu dầu thô từ Nga sau cuộc chiến với Ukraine vào cuối tháng 2/2022. Nhập khẩu dầu thô của EU đã giảm từ 2,5 triệu thùng/ngày trong tháng 1 xuống chỉ còn 1,4 triệu thùng/ngày trong tháng 10.

Thổ Nhĩ Kỳ, Ấn Độ và Trung Quốc được xem là những quốc gia hưởng lợi nhất từ chính sự sụt giảm đó khi những quốc gia này tuyên bố mua khoảng 1,2 triệu thùng dầu mỗi ngày của Nga. Và lượng dầu mà họ mua vẫn tiếp tục tăng với giá mua được thương lượng thấp hơn sau khi lệnh cấm vận có hiệu lực.

Liệu Việt Nam có thể trở thành một phần trong “bữa tiệc từ thiện” dầu mỏ của Nga khi mà Nga phải bán nhiều dầu thô hơn cho châu Á? Câu trả lời ngắn gọn ở đây là không và vì nhiều lý do. Một trong những lý do chính đó là công nghệ. Các nhà máy lọc dầu ở Việt Nam, bao gồm nhà máy lọc dầu lớn nhất Nghi Sơn, được thiết kế để xử lý phần lớn dầu thô ngọt có hàm lượng lưu huỳnh dưới 0,5%, chủ yếu được sản xuất trong nước và nhập khẩu chủ yếu từ Kuwait.

Cả hai nhà máy lọc dầu Nghi Sơn và Dung Quất đều đang hoạt động với công suất tối đa để có thể đảm bảo cung cấp được cho thị trường trong nước, nhằm đáp ứng hơn 70% nhu cầu xăng dầu trong nước.

Dầu thô Urals của Nga có chứa 1,2-1,7% hàm lượng lưu huỳnh và được xem là dầu chua nặng, đây vốn được xem là không thể thay thế dầu ngọt trong quá trình lọc dầu nếu không có sự tái cơ cấu một cách nghiêm túc của chính nhà máy lọc dầu đó.

Một lý do thứ hai là vào đầu những năm 2000, Nga đã không cung cấp được các thiết bị cần thiết cho việc sản xuất và chế biến dầu mỏ và Việt Nam là quốc gia phụ thuộc rất nhiều vào việc cung cấp các thiết bị này của phương Tây. Các thiết bị này rất cần thiết để xây dựng một nhà máy lọc dầu thứ ba ở miền Nam Việt Nam, tại tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu, đây là tỉnh gần thành phố lớn nhất phía Nam là Thành phố Hồ Chí Minh. Tiếp đến, nhu cầu về xăng và các sản phẩm từ dầu thô của thành phố này chiếm đến 45% tổng số nhu cầu tiêu thụ cả nước trong khi cả hai nhà máy lọc dầu hiện tại đều nằm ở phía bắc và ở miền trung.

Nga đã trở thành quốc gia bị áp lệnh trừng phạt nhiều nhất trên thế giới và bất kỳ thương mại giao dịch với nước này đều chịu sự giám sát chặt chẽ từ Hoa Kỳ và EU. Hơn nữa, các chuyến hàng chở dầu hầu hết được bảo hiểm bởi các công ty châu Âu và Anh, nhưng những công ty này vẫn phải tiếp tục kiểm soát đối với các chuyến hàng dầu được vận chuyển bằng đường biển của Nga theo mức giá trần được phê duyệt gần đây nhất là 60 USD/thùng. Không có gì ngạc nhiên hơn khi giá dầu Urals đã giảm đáng kể xuống chỉ còn 44 USD/thùng sau khi lệnh cấm dầu của Nga và việc áp mức giá trần cuối cùng cũng đã được đề ra. Hầu hết lượng dầu này sẽ được đưa đến Thổ Nhĩ Kỳ, Ấn Độ và Trung Quốc vì phần lớn các đội tàu chở dầu của Nga nằm ở vùng Baltic và Biển Đen, đây là nơi có các cơ sở lưu trữ dầu trên biển lớn nhất.

Các nhà phân tích của Esperio Broker tin rằng, Các biện pháp được đưa ra bởi chính phủ Việt Nam nhằm cung cấp thêm các khoản vay với lãi suất ưu đãi cho các nhà sản xuất nhiên liệu trong nước nhằm tăng nguồn cung dầu và cắt giảm một số loại thuế bảo vệ môi trường vì nếu không sẽ khó có thể làm tăng nguồn cung nhiên liệu ra thị trường, hơn nữa nếu không nhập khẩu dầu thì sẽ không thể đáp ứng được nhu cầu dầu trong nước cho đến khi xây dựng nhà máy lọc dầu thứ ba ở miền Nam. Trong khi đó, việc nhập khẩu sỉ nhiên liệu ở Việt Nam bị quản lý chặt chẽ và sẽ bị xử phạt nếu vi phạm hành chính. Như vậy, khó khăn ở đây là những quy định của nhà nước về việc quy định giá bán lẻ nhiên liệu bán khiến cho hoạt động kinh doanh các sản phẩm dầu thô có lúc bị lỗ. Chỉ đơn giản là Bộ Công Thương phản ứng quá chậm chạp trước sự thay đổi nhanh chóng từ giá dầu thô nhập khẩu để thay đổi bảng giá mới tại các cây xăng. Hơn nữa, quy trình sản xuất lại không tính đến một số chi phí đầu vào gia tăng như vận tải và kho bãi.

Như vậy, phần lớn dầu thô nhập khẩu đều được đưa đến hai nhà máy lọc dầu lớn nhất, trong khi miền Nam vẫn tiếp tục tình trạng thiếu hụt nhiên liệu.