(Trader chia sẻ) Suy ngẫm về Hiệu ứng Dunning - Kruger trong nghề trading

Chia sẻ của anh Hoàng Việt Hùng đăng trong group FB Anh Em TraderViet Thiện Lành. Click xem nguồn tại đây
Hôm bữa mấy anh em bên trading team gửi nhau tấm ảnh này rồi ngồi kể về những lần cháy tài khoản. Khoe lãi thì thường quá rồi, ngồi kể về những thành công thì vô cùng đơn giản. Nhưng để kể về những thất bại, những đau thương trải qua thì tự bản thân mỗi người đó đã vượt qua được, học hỏi chiêm nghiệm được và chấp nhận chuyện thất bạn là một phần phải có trong quá trình phát triển nhận thức và kỹ năng thì mới kể ra một cách nhẹ nhàng như chuyện cười được.

Dunning-Kruger effect là hiệu ứng tâm lý học về thiên kiến nhận thức (cognitive bias), đó là khi người ta luôn tự đánh giá năng lực họ cao hơn thực tế vì ảo tưởng tự tôn khiến họ không nhận ra được rằng sự thật là họ thiếu khả năng. Hay nói đúng hơn là họ không dám đối diện và chấp nhận việc họ thiếu khả năng vì sợ bị coi thường và khinh bỉ. Cái này là cơ chế phòng vệ nhận thức theo bản năng của não người rồi, không có gì lạ.


Trading là công việc phản ánh hiệu ứng này rõ nét nhất, rõ không chối cãi đi đâu được. Hãy tự nghĩ lại thời gian đầu khi mới học được chút ít phân tích hay vào trade có lãi trong 1 2 tuần đầu tiên thử xem, bất kỳ ai cũng sẽ nghĩ ôi thị trường đẹp như mơ, bản thân là the best trader, Warren Buffett tuổi lờ và chỉ có ta mới là thượng đẳng vì kiếm được tiền nhanh từ thị trường. Còn lại là củ chuối hết, cứ mua đáy bán đỉnh là auto lãi.

Tuy nhiên cờ bạc đãi tay mới mà, ai cũng nghĩ bản thân có thể mua ở đáy và bán ở đỉnh - nhưng ra thực tế thì toàn mua ở nách và bán ở bẹn, nghịch lý vcl ra. Sau khi nhận ra bản thân không đạt được kỳ vọng như thế thì than trách, đổ lỗi và dằn vặt là phản ứng đầu tiên, tiếp nhì là từ bỏ hoặc thử lần nữa và học hỏi dần dần để phát triển lên.

Thực ra ai may mắn rút ra khỏi sới bạc sớm thì có thể giữ sự ảo tưởng đó làm chiến công hiển hách một đời, nhưng rất tiếc thực tế không ai rút ra được lúc đang hưng phấn ở đỉnh cả. Lên tới đỉnh thì càng FOMO vì tham, mà tham thì dĩ nhiên càng lún sâu vào và đến lúc rút không kịp là tai họa ập tới.

Khi lên tới đỉnh của nghề mới là lúc nghiệp bắt đầu quật đấy, sự thật. Dù là bạn có 10 năm kinh nghiệm hay 1 tháng vỡ lòng thì cái vòng xoáy lên và xuống kia ở đời nó hệt như chu kỳ của thị trường - mình gọi là life cycle vì bản chất nó cũng tương tự như vậy. Khi mọi việc đang có vẻ tốt và ngon lành thì ít nhiều gì sau đó cũng sẽ vấp cái gì đó và đi xuống, còn khi mọi thứ đang như ở đáy thì ráng ráng thêm một thời gian nữa nó sẽ có thể tốt dần lên.

Sự khác biệt duy nhất của người có nhiều kinh nghiệm, trải nghiệm so với tấm chiếu mới là biết kiểm soát kỳ vọng khi lên đỉnh và chịu đựng lâu hơn một chút lúc ở đáy. Các tấm chiếu mới thì sau khi lên đỉnh là trượt đèo, mà trượt xong nhiều khi rớt luôn xuống vực.

Thị trường nếu muốn kiếm được tiền từ nó, phải chấp nhận được việc bản chất nó là thứ luôn manipulate (điều khiển) bạn để lấy đi tiền và sự tự tin, lòng tự tôn kiêu hãnh của bạn. Mọi thứ dù có trông too good to be true nhiều khi lại là cú lừa ngoạn mục mà không thể lý giải được vì sao. Cái khó nhất là nhận diện được những cognitive bias trong não bộ và làm sao hạn chế được những sai lầm từ nó càng nhiều càng tốt.

Khi sự tự tin bị thử thách mới là lúc nhận ra bản thân bạn có phù hợp với sự lựa chọn, công việc, hướng đi đó hay không. Để đi đường dài thứ bạn thật sự cần không phải là động lực (motivation), mà gói gọn ở 3 chữ P: perseverance (kiên trì), passion (đam mê), patience (kiên nhẫn).

Motivation là cần thiết, nhưng nó là tác nhân bên ngoài. Yếu tố nội tại cần có để theo đuổi một thứ gì đó bền bỉ được là niềm đam mê cũng như sự lỳ đòn và kiên nhẫn theo nó những lúc khó khăn. Ai cũng luôn nhìn vào những lúc thành công chứ khi phải gồng gánh qua những giai đoạn khó khăn, thiếu niềm đam mê và ý chí kiên định - bạn sẽ từ bỏ ngay lập tức mà thôi.

Ngoài ra còn một yếu tố nữa đó là luôn cần cân bằng và tích cực hướng lên. Làm gì làm luôn cần sự tích cực nhưng vẫn phải thực tế để kiểm soát được kỳ vọng cũng như đủ vững tinh thần chịu đựng qua những lúc khó khăn.

Bạn không thể kiếm được tiền nếu quá defensive, nhưng càng dễ mất tiền nếu quá aggressive. Không thể vào lệnh được nếu quá tự ti nhưng sẽ dễ chết nếu quá tự tin. Không thể tồn tại được nếu quá bi quan và tuyệt vọng nhưng càng tuyệt vọng hơn nếu những kỳ vọng vào thị trường kia quá xa vời và thiếu thực tế.

Greatness Requires Internal Toughness! (Sự vĩ đại đòi hỏi sự dẻo dai nội tại!)